DIE WICHTIGSTE ALLER KÜNSTE: DER FILM ALS MEDIUM DES GEDÄCHTNISSES IN DER NACHKRIEGSPERIODE. DER WIDERSTAND IN NEPOȚII GORNISTULUI UND DAS BEIL VON WANDSBECK

Authors

  • Antonela GYÖNGY Associated assistant professor, PhD, Faculty of European Studies, Babeș-Bolyai University, Cluj-Napoca, Romania. Email: gy_antonela@yahoo.com.

DOI:

https://doi.org/10.24193/subbeuropaea.2018.1.09

Keywords:

collective memory, resistance, cinematography, Romania, GDR

Abstract

The Most Important of All Arts: Constructing the Film as a Medium of Collective Memory in the Postwar Period: the Resistance in Nepoții Gornistului and Das Beil von Wandsbeck. The post-war period represented a time of political and social upheaval that largely affected collective memory. The present paper explores the question of how this collective memory was constructed by the medium of cinematography in Romania and GDR. On the basis of two film analysis, the topos of the resistance fighter is firstly examined as a main negotiation subject between filmmakers and party officials, in order to finally draw comparative conclusions on memory politics in both states.

 

Zusammenfassung: Die Nachkriegszeit stellte eine Zeitspanne der politischen und sozialen Umwälzungen dar, von denen das kollektive Gedächtnis weitgehend betroffen wurde. Der vorliegende Beitrag geht der Frage nach, wie dieses Gedächtnis durch das Medium Film in Rumänien und DDR konstruiert wurde und versucht dabei anhand zweier Filmanalysen den Topos des Widerstandskämpfers als Gegenstand der Aushandlung zwischen Filmschaffenden und Parteifunktionären zu erfassen, um schließlich die gedächtnispolitischen Verhältnisse in Rumänien und DDR komparativ beleuchten zu können.

Schlüsselwörter: kollektives Gedächtnis, Widerstand, Film, Rumänien, DDR

References

„Arnold Zweig an Georg Lukács“, 30. August 1951 in: Zweig, Arnold (1994), Das Beil von Wandsbek, Berlin: Aufbau Taschenbuch, 561-562.

„Stenograma ședinței care a avut loc la Biroul Cultural cu privire la lipsurile care se înregistrau în domeniul cinematografiei și epurările care au avut loc în acest sector, în lumina recentei demascări a „deviatorilor de dreapta““, 21.7.1952, in: Cătănuș, Dan (Hrsg.) (2006), Intelectuali români în arhivele comunismului, București: Nemira, 188-198.

Assmann, Jan (2000), Das kulturelle Gedächtnis. Schrift, Erinnerung und politische Identität in frühen Hochkulturen, 3. Aufl. dieser Ausg., München: Beck, [1997].

Assmann, Aleida (2009), Erinnerungsräume. Formen und Wandlungen des kulturellen Gedächtnisses, 4. Aufl., München: Ch. Beck, [1999].

Assmann, Aleida; Assmann, Jan (1988), Schrift, Tradition und Kultur, in: W. Raible (Hrsg.): Zwischen Festtag und Alltag, Tübingen, S. 25-50 zitiert nach Assmann, Jan (2000), Das kulturelle Gedächtnis. Schrift, Erinnerung und politische Identität in frühen Hochkulturen, 3. Aufl. dieser Ausg., München: Beck.

Bauerkämper, Arnd (2012), Das umstrittene Gedächtnis: die Erinnerung an Nationalsozialismus, Faschismus und Krieg in Europa seit 1945, Paderborn: Schöningh.

Ciulei, Liviu; Lupu, Mihail (2009), Liviu Ciulei: Cu gândiri și cu imagini. Texte de Liviu Ciulei și Mihai Lupu, București: Igloo.

Claussen, Detlev (1994) „Schicksale eines Romans. Zu Arnold Zweig, «Das Beil von Wandsbek»“, in: Zweig, Arnold, Das Beil von Wandsbek, Berlin: Aufbau Taschenbuch, 564-574.

Dimitroff, Georgi (1935), „Die Offensive des Faschismus und die Aufgaben der Kommunistischen Internationale im Kampf für die Einheit der Arbeiterklasse gegen den Faschismus“ in: Pieck, Wilhelm; Dimitroff, Georgi; Togliatti, Palmiro, Die Offensive des Faschismus und die Aufgaben der Kommunisten im Kampf für die Volksfront gegen den Krieg und Faschismus, Referate auf dem VII. Kongreß der Kommunistischen Internationale, Berlin: Institut für Marxismus-Leninismus beim ZK der SED, 1957, 85-125 zitiert nach Finke, Klaus (2007), Politik und Film in der DDR, Teilband 1, Oldenburg: BIS-Verlag.

Erll, Astrid (2005), Kollektives Gedächtnis und Erinnerungskulturen, Stuttgart/Weimar: J.B. Metzler.

Finke, Klaus (2007), Politik und Film in der DDR, Teilband 1, Oldenburg: BIS-Verlag.

Gries, Rainer (2002), Die Heldenbühne der DDR. Zur Einführung, in: Satjukow, Silke; Gries, Rainer (Hrsg.), Sozialistische Helden. Eine Kulturgeschichte von Propagandafiguren in Osteuropa und der DDR, Berlin: Ch. Links, 84-100.

Jordan, Günter (2004), „Der Verrat oder Der Fall Falk Harnack“ in apropos: Film 2004. Das 5. Jahrbuch der DEFA-Stiftung, Berlin: Bertz + Fischer, 148-173.

Kligman, Gail (2000), Politica duplicității: controlul reproducerii în România lui Ceaușescu, București: Humanitas.

Mommsen, Hans (2001), Aufstieg und Untergang der Republik von Weimar, 2. Ausg., München: Propyläen Taschenbuch.

Mückenberger, Christiane (1994), „Zeit der Hoffnungen. 1946 bis 1949“ in: Schenk, Ralf (Red.), Das zweite Leben der Filmstadt Babelsberg. DEFA-Spielfilme 1946-1992, Berlin: Henschel, 8-49.

Petrescu, Cezar; Novicov, Mihai (1952), Nepoții gornistului, scenariu cinematografic, București: Editura de Stat pentru Literatură și Artă.

Politbüro, Protokoll Nr. 122 vom 22.7.1952, Anlage 3. SAPMO-BArch, DY 30/IV 2/2/222; „Für den Aufschwung der fortschrittlichen deutschen Filmkunst“, Neues Deutschland, 27.7.1952, zitiert nach Jordan, Günter (2004), „Der Verrat oder Der Fall Falk Harnack“ in apropos: Film 2004. Das 5. Jahrbuch der DEFA-Stiftung, Berlin: Bertz + Fischer, 148-173.

Poss, Ingrid; Warnecke, Peter (Hrsg.) (2006), Spur der Filme. Zeitzeugen über die DEFA, Berlin: Ch. Links.

Rîpeanu, Bujor, Tudor (2004), Filmat în România. Repertoriul filmelor de ficțiune 1911-1969, Vol. 1, București: Editura Fundației PRO.

Schittly, Dagmar (2002), Zwischen Regie und Regime. Die Filmpolitik der SED im Spiegel der DEFA-Produktionen, Berlin: Ch. Links Verlag.

Streisand, Joachim (1981), Kultur in der DDR. Studien zu ihren historischen Grundlagen und ihren Entwicklungsetappen, Berlin: VEB Deutscher Verlag der Wissenschaften.

Vanden Berghe, Yvan (2002), Der Kalte Krieg 1917-1991, (Übers. Martine Westerman), Leipzig: Leipziger Universitätsverlag.

Elektronische Quellen

Carsten Schröder, Eine erweiterte Rezension zu Leon Schirmann: Altonaer Blutsonntag, 17. Juli 1932. Dichtungen und Wahrheit. Hamburg: Ergebnisse Verlag 1994. 168 S., [http://www.akens.org/akens/texte/info/29/29rez03.html#5], 23. März 2016.

„Altonaer Blutsonntag“ 17. Juli 1932 und „Preußenschlag“ 20. Juli 1932 [http://www.betriebsgruppen.de/texte/altonaerblutsonntag.pdf], 16. November 2015.

Deutsches Rundfunkarchiv, [http://www.dra.de/online/datenbanken/fernsehspiele/vollinfo.php?pk=174569&back=1], 14. Juni 2017.

„Spectatori film românesc“, [http://cnc.gov.ro/wp-content/uploads/2014/12/Total-spectatori-film-romanesc-la-31.12.2013.pdf], 19. Oktober 2015.

Archivquellen

BArch DR 117/10783, Treatment:

Treatment „Das Beil von Wandsbeck“, undatiert, Bild 44-45, 20-21.

BArch DR 117/30004, Filmakten, Besetzung:

Besetzung Dr. Reiche an Herrn Dir. Dr. Harnack, 21.8.1950;

Besetzung Dr. Reiche an Herrn Dr. Falk Harnack, 14.9.1950;

Mitteilung Besetzungsbüro an K. Hahne Produktion und Herrn Dr. Harnack, 6.10.1950;

Besetzung Dr. Reiche an Herr Dir. Falk Harnack, 25.8.1950;

BArch DR 117/32659, Schriftverkehr, T. 2/2:

Schreiben Albert Wilkening an K. Hahne, 21.10.1950, „Das Beil von Wandsbek“

Aktennotiz, 29.11.1950

Protokoll der Sitzung vom 1.12.1950

BArch DR 117/32659, Schriftverkehr, T. 1/2:

Mitteilung Bortfeldt an Dir. Dr. Wilkening, 20.7.1950;

Schreiben von Dr. Wilkening an Herrn Dir. Harnack, 19.9.1950;

Schreiben Albert Wilkening an Dramaturgie, Berlin, 3.11.1950;

Schreiben Bortfeldt an A. Wilkening, „Das Beil von Wandsbeck“, 11.11.1950;

Abschrift Arnold Zweig an das Produktionskollektiv der DEFA in Sachen „Das Beil von Wandsbek“, 30.12.1950,

Dramaturgie, Manfred Schulz, 24.1.1951,

Schreiben von Bortfeldt an Sepp Schwab, Berlin, 17.3.1951;

Produktion K. Hahne, Film „Das Beil von Wandsbek“, 15.3.1951;

BArch DR 117/ 25932, Stenographische Niederschrift:

Stenografische Niederschrift. Akademie der Künste. Aussprache in den Sektionen Darstellende Kunst und Literatur über den DEFA-Film „Das Beil von Wandsbek“ am Montag, den 17.5.1954, S. 11;

Schreiben Prof. A. Wilkening an MfK., VVB Film, Kosielski – Kürzungen des Films „Beil von Wandsbek“; Kürzungen „Beil von Wandsbek“, o.D.; „Beil von Wandsbek“, Kürzungen Rolle 10, o.D.; „Beil von Wandsbek“- Schlußszene, o.D.; Schnitte, 30. 10. 1956;

Schreiben A. Wilkening, Direktor für Produktion und Technik an Hans Bentzien, MfK, 2.11. 1962;

Schreiben A. Wilkening, Studiodirektor an Beling, Staatliche Abnahmekommission des MfK, 28.10.1959.

BArch, 351 HV, Fiche 191:

Protokoll Nr. 161/62;

Schreiben Dr. Kranz; Protokoll Nr. 371/81, Berlin, 16.10.1981.

BArch, FILMSG 1/ 1382, Filmmappe „Das Beil von Wandsbeck“, Zeitungsausschnitte (ZA):

„Schnittwunden“, Hamburger Rundschau, 17.11.1988;

„Das Beil von Wandsbek“, Marcel Reich-Ranicki, Frankfurter Allgemeine, 22.4.1974;

„Nach 32 Jahren“, Der Tagesspiegel, 5.3.1983;

„Wieder erlaubt“, Die Welt, 6.11.1962;

„Ein Film wird rehabilitiert“, Heinz Kersten, Tagesspiegel, 2.12.1962;

„Das Beil von Wandsbek“, Thüringsche Landeszeitung, 30.11.1962;

„Anläßlich des 75. Geburtstags von Arnold Zweig auf der Leinwand: «Das Beil von Wandsbek»“, Märkische Volksstimme, 9.11.1962;

„Das Verbrechen des Kleinbürgers Teetjen“, Neue Zeit, 13.11.1962;

„Aktuell wie eh und je – Wiederaufführung von «Das Beil von Wandsbek»“, Johanna Rudolph, Schweriner Volkszeitung, 13.11.1962;

„Neue Teetjens zu verhindern“, Hans Ulrich Eylau, Berliner Zeitung, 13.5.1951;

BArch, FILMSG 1/ 1382: Gerhard Schoenberner, „Vom Roman zum Film – «Das Beil von Wandsbek»“, S. 220-221, in: Arnold Zweig. Berlin-Haifa-Berlin. Perspektiven des Gesamtwerks. Akten des III. Internationalen Arnold-Zweig-Symposiums, Hrsg. v. Arthur Tilo Alt, Julia Bernhard, Hans-Harald Müller, Deborah Vietor-Engländer, Berlin: Peter Lang-Verlag, 1993.

Deutsches Rundfunkarchiv (DRA), Pressedokumentation „Das Beil von Wandsbek“:

„Nicht nur der Henker ist schuldig. Zum DEFA-Film «Das Beil von Wandsbek»“, Sonntag, 20.5.1951;

„Das hat Arnold Zweig nicht verdient“, Neue Zeit, 12.5.1951;

„«Das Beil von Wandsbek» Ein DEFA-Film nach dem gleichnamigen Roman von Arnold Zweig“, Neues Deutschland (ND), 13.5.1951;

„Das «Beil» geht, der «Unterbau» kommt...“, Neue Zeit, 13.6.1951;

„Wegbereiter und Opfer“, Sueddeutsche Zeitung, 19.4.1974;

“Einer der stillen und aufrechten“, Der Tagesspiegel, 2.3.1988.

CNSAS, Dosar R 3320, Dinu Negreanu, Fișă personală.

Arhiva Națională de Filme (ANF), „Nepoții gornistului“ - mapă de producție:

„Cezar Petrescu și Mihai Novicov: Nepoții gornistului“, Dumitru Micu, Contemporanul, 6.7.1952;

„Nepoții gornistului“, Dinu Negreanu, Flacăra, nr. 13/15.10.1953;

Victor Iliu, „Pentru ridicarea nivelului ideologic și al măestriei artistice în producția de filme, Referat la Consfătuirea muncitorilor, artiștilor, tehnicienilor și activiștilor din cinematografie“, martie 1953, in: Probleme de cinematografie, nr. 2-3/1953, S. 51-75;

„Funcția dramatică a decorului“, Liviu Ciulei, Probleme de cinematografie, nr. 6/1955.

Comitetul Cinematografiei: Cercul de Studii din 11. Septembrie 1953 – „Personagii tipice în filmul Nepoții gornistului.“

„«Nepoții gornistului» (Seria I-a)“, M. Pop, Scînteia, 25.10.1953.

„Un nou film românesc în cadrul festivalului: «Nepoții gornistului»“, Munca, 13.8.1953;

„Un film artistic românesc pe ecranele Festivalului – Nepoții gornistului“, Mihail Gospodin, Viața Capitalei, 16.8.1953;

„O evocare cinematografică a trecutului de luptă al poporului nostru“, Suzanna Voinescu, Scânteia Tineretului, 18.8.1953.

Arhivele Naționale Istorice Centrale:

ANIC, Fond CC al PCR – Propagandă și Agitație, Dosar Nr. 5/1949, Proces verbal despre ședința ținută în ziua de 15.11.1949 în problema cinematografiei, S. 23-34.

ANIC, Fond CC al PCR – Propagandă și Agitație, Dosar Nr. 87/1949, Notă. Problemele principale din sectorul cinematografiei, 24-28.

ANIC, Fond PCM, Dosar Nr. 55/1950, Notă informativă, Comitetul Cinematografiei de pe lângă Consiliul de Miniștri, 17.7.1950, 16-22.

Downloads

Published

2018-06-20

How to Cite

GYÖNGY, A. . (2018). DIE WICHTIGSTE ALLER KÜNSTE: DER FILM ALS MEDIUM DES GEDÄCHTNISSES IN DER NACHKRIEGSPERIODE. DER WIDERSTAND IN NEPOȚII GORNISTULUI UND DAS BEIL VON WANDSBECK. Studia Universitatis Babeș-Bolyai Europaea, 63(1), 197–233. https://doi.org/10.24193/subbeuropaea.2018.1.09

Issue

Section

Articles