Von Alexander lernen heißt siegen lernen: Ailianos’ taktische Ratschläge für Kaiser Trajan

Authors

DOI:

https://doi.org/10.24193/subbhist.2018.1.02

Keywords:

Trajan – Aelianus – Taktika – Polybius - tactics – Parthians.

Abstract

The present paper is a general survey of the work of an Aelianus who dedicated his Taktika to Trajan on the eve of the Parthian wars. The work, which has often been overlooked, shows how a contemporary scholar assumed that a knowledge of the tactics used by Alexander against the Persians (as predecessors to the Parthians) could still lead to success.

Rezumat: A învăţa de la Alexandru înseamnă a învăţa să învingi: Sfaturile tactice ale lui Ailianos pentru împăratul Traian. Articolul este o prezentare generală a operei unui anume Ailianos, altminteri necunoscut, care i-a dedicat lui Traian în ajunul campaniilor parthice o operă deseori neglijată despre Taktika. Ea arată că un cărturar avea convingerea cum cunoaşterea tacticii lui Alexandru cel Mare împotriva perşilor (ca înaintaşi ai părţilor) poate aduce succes militar.

Cuvinte-cheie: Traian – Ailianos – Taktika – Polybios – tactică – parţi.

References

Anglo 2000: S. Anglo, The Martial Arts of Renaissance Europe, New Haven/London 2000.

Arbeau 1589: Th. Arbeau, Thoinot (Pseudonym für JehanTabourot), Orchésographie, Lengres 1589.

Augustus 1814: H. Augustus, Viscount Dillon, The Tactics of Aelian, Comprising the Military System of the Grecians, London 1814.

Bandini 1768: A. M. Bandini, Catalogus Codicum Manuscriptorum Bibliothecae Mediceae Laurentianae, Bd. II, Florenz 1768, 229-232.

Baumgärtner 1786: A. H. Baumgärtner, Claudius Aelian von Schlacht-Ordnungen, Mannheim 1786.

Baumgärtner 1979: A. H. Baumgärtner, Vollständige Sammlung aller Kriegsschriftsteller der Griechen sowohl strategischen als taktischen Inhalts, Frankenthal und Mannheim 1779.

Bendz 1963: G. Bendz, Frontinus, Kriegslisten, lateinisch und deutsch, Berlin 1963.

Bingham 1616: J. Bingham, The Tactiks of Aelian Or Art of Embattailing an Army After Ye Grecian Manner, London 1616 (erweiterte Ausgabe 1631; Nachdruck Amsterdam und New York 1968).

Brodersen 2014: K. Brodersen, Philostratos, Leben der Sophisten. Griechisch-deutsch, Wiesbaden 2014.

Brodersen 2017a: K. Brodersen, Ailianos, Ailianos, Antike Taktiken / Taktika. Griechisch-deutsch, Wiesbaden 2017a.

Brodersen 2017b: K. Brodersen, Aineias (Aeneas Tacticus), Poliorketika. Griechisch-deutsch (Sammlung Tusculum), Berlin 2017b.

Brodersen 2017c: K. Brodersen, Arrianos / Asklepiodotos: Die Kunst der Taktik. Griechisch-deutsch (Sammlung Tusculum), Berlin 2017c.

Brodersen 2018a: K. Brodersen, Ailianos, Vermische Forschung. Griechisch-deutsch (Sammlung Tusculum), Berlin 2018a.

Brodersen 2018b: K. Brodersen, Ailianos, Tierleben. Griechisch-deutsch (Sammlung Tusculum), Berlin 2018b.

Brodersen 2019: K. Brodersen, Antike Taktik im Turnunterricht: Hellenische Gymnastik und griechisch-makedonische Taktik im 19. Jahrhundert, in: Museum Helveticum 76, 2019, im Satz.

de Bussy 1757: B. de Bussy, La milice des grecs ou Tactique d’Élien, 2 Bde, Paris 1757.

Camarda 2005: E. Camarda, All’ombra di Posidonio. Il Trattato di tattica di Asclepiodoto il Filosofo, Annali della Facoltà di Lettere e Filosofia di Bari 48, 2005, 209-238.

Campbell 1987: B. Campbell, Teach Yourself How to Be a General, JRS 77, 1987, 13-29.

Campbell 2014: D. B. Campbell, How long was the Macedonian sarissa?, Ancient Warfare 8, 2014, 3, 48-52.

Cascarino 2011: G. Cascarino, Tecnica della phalange, in: Appendice: Il Trattato Tactico di Asclepiodoto, Città del Castello 2011.

di Cataldo 2010: F. di Cataldo, Eliano, La Tactica Theoria. Testo critico, traduzione e commento dei capitoli I-XXVII, Diss. Catania 2010 (ungedruckt).

Dain 1937: A. Dain, Reconstitution de deux manuscrits perdus d’Élien, Paris 1937.

Dain 1940: A. Dain, La collection florentine des tacticiens grecs, Paris 1940.

Dain 1946: A. Dain, Histoire du texte d’Élien le Tacticien des origines à la fin du Moyen Âge, Paris 1946.

Devine 1989: A. M. Devine, Aelian’s Manual of Hellenistic Military Tactics, AncW 19, 1989, 31-64.

Devine 1994: A. M. Devine, The Short Sarissa: Tactical Reality or Scribal Error, AHB 8, 1994, 4, 132.

Devine 1995: A. M. Devine, Polybius’ Lost Tactica, AHB 9, 1995, 1, 40-44.

Devine 1996: A. M. Devine, The Short Sarissa Again, 27, 1996, 52-53.

DeVoto 1993: J. G. DeVoto, Arrianus, Tactical Handbook and the Expedition against the Alans, Chicago 1993.

Ferrosi 1551: F. Ferrosi, Eliano, Del modo di mettere in ordinanza tradotto, Venedig 1551.

Förster 1877: R. Förster, Studien zu den griechischen Taktikern, Hermes 12, 1877, 426-449.

Gesner (Gessner) 1556: C. (K.) Gesner (Gessner), Claudii Aeliani Opera Quae Extant Omnia Graece Latineque, Zürich 1556.

Hahlweg 1987: W. Hahlweg, Die Heeresreform der Oranier und die Antike, Berlin 1941; Nachdruck Osnabrück 1987.

Hahlweg 1973: W. Hahlweg, Die Heeresreform der Oranier. Das Kriegsbuch des Grafen Johann von Nassau-Siegen, Wiesbaden 1973.

Hahlweg 1981: W. Hahlweg, Einleitung, in Claudii Aeliani et Leonis Imperatoris Tactica, Osnabrück 1981, V-XXV.

Hale 1988: J. R. Hale, A Humanistic Visual Aid. The Military Diagram, Renaissance Studies 2, 1988, 280-298.

Ireland 1990: R. I. Ireland, Iuli Frontini Strategemata, Leipzig 1990.

Kiechle 1965: F. Kiechle, Die Taktik des Flavius Arrianus, BRGK 45, 1965, 87-129.

Köchly 1853: H. Köchly, De Libris Tacticis, qui Arriani et Aeliani feruntur, Dissertatio (1851) und Dissertationis de Libris Tacticis, qui Arriani et Aeliani feruntur, Supplementum (1852), in ders., Opuscula Academica, Leipzig 1853.

Köchly 1854: H. Köchly, De Scriptorum Militarium Graecorum Codice Bernensi Dissertatio, Zürich 1854.

Köchly/Rüstow 1855: H. Köchly, W. Rüstow, Griechische Kriegsschriftsteller, Bd. II 1: Die Taktiker (Asklepiodotos, Aelianus), Leipzig 1855.

König 2012: A. R. König, AelianusTacticus in dialogue with Frontinus and Trajan, Working Papers on Nervan, Trajanic and Hadrianic Literature (St. Andrews) 2, 2012, 1, 1-11.

Kühn 1985: W. Kühn, Plinius der Jüngere, Panegyricus, Lateinisch-deutsch (Texte zur Forschung 51), Darmstadt 1985.

von Langsdorff 1866: K. von Langsdorff, Über die Einführung der griechisch-makedonischen Taktik in den Turnunterricht an den Lyceen und Gymnasien, Verhandlungen der 24. Versammlung Deutscher Philologen und Schulmänner in Heidelberg 1865, Leipzig 1866, 82-90.

Lendon 2011: J. E. Lendon, Cavalry Formations in the Greek Tactical Tradition, in: N. Sekunda, A. Noguera Borel (Hrsg.), Hellenistic Warfare I, Valencia 2011, 99-113.

Loreto 1995: L. Loreto, Il generale e la biblioteca. La trattatistica militare greca da Democrito di Abdera ad Alexio I Comneno, in: G. Cambiano, L. Canfora, D. Lanza (Hrsg.), Lo spazio letterario della Grecia antica, Bd. II: La ricezione e l’attualizzazione del testo, Rom 1995, 563-589.

Matthew 2012a: Chr. Matthew, The Tactics of Aelian, Barnsley : 2012.

Matthew 2012b: Chr. Matthew, The Length of the Sarissa, in Antichthon 46, 2012, 79-100.

van Meurs 1613: J. van Meurs, Claudii Aeliani et Leonis Imperatoris Tacticasive De Instruendis Aciebus, Leiden 1613 (Nachdruck: Bibliotheca Rerum Militarium 23, Osnabrück 1981).

Müller 1893: K. K. Müller, Ailianos 1, in: Realencyclopaedie der Classischen Altertumswissenschaft Bd. I 1, Stuttgart 1893, 482-486.

van Nimwegen 2006: O. van Nimwegen, Deser landen crijchsvolck. Het Staatse leger en de militaire revoluties (1588–1688), Amsterdam 2006 (englische Übersetzung: The Dutch Army and the Military Revolutions, 1588-1688, Woodbridge 2010).

Oestreich 1969: G. Oestreich, Der römische Stoizismus und die oranische Heeresreform (1953), in ders., Geist und Gestalt des frühmodernen Staates, Berlin 1969, 11-34.

Parker 1988: G. Parker, The Military Revolution: Military Innovation and the Rise of the West, 1500–1800, Cambridge 1988 (Neuausgabe 1996; deutsch: Die militärische Revolution, Frankfurt a. M. 1990).

Peachin 2004: M. Peachin, Frontinus and the Curae of the Curator Aquarum, Stuttgart 2004.

Pertsch 1878: W. Pertsch, Die arabischen Handschriften der Herzoglichen Bibliothek zu Gotha, Gotha 1878.

Poznanski 1980: L. Poznanski, Essai de reconstruction de Traité de Tactique de Polybe, AC 49, 1980, 161-172.

Poznanski 1992: L. Poznanski, Asclépiodote, Traité de tactique, Paris 1992 (Nachdruck 2002).

Reinhard 1986: W. Reinhard, Humanismus und Militarismus. Antike-Rezeption und Kriegshandwerk, in: Franz Josef Worstbrock (Hrsg.), Krieg und Frieden im Horizont des Renaissance-Humanismus (Mitteilung der Kommission für Humanismusforschung 13), Weinheim 1986, 185-204.

Reinhardt 2012: V. Reinhardt, Machiavelli oder die Kunst der Macht, München 2012.

Robortello 1552: Fr. Robortello, Aeliani De Militaribus Ordinibus Instituendis More Graecorum, Venedig 1552 (erste Ausgabe des griechischen Texts; lateinische Übersetzung).

Rodgers 2004: R. H. Rodgers, Frontinus, De aquaeductuurbis Romae, Cambridge 2004.

Roos 1928: A. G. Roos, Flavius Arrianus, Scripta, Bd. II, Leipzig 1928, 2. Aufl. mit Nachträgen v. Gerhard Wirth, Leipzig 1968 (Nachdruck München 2002).

Schwager 2012: T. Schwager, Kulturtransfer taktischer und strategischer Theorien in den Niederlanden und Frankreich (1590-1660), Berlin 2012.

Sekunda 2001: N. Sekunda, The Taktika of Poseidonius of Apameia, in ders., Hellenistic Infantry Reform in the 160’s BC (Studies on the History of the Ancient and Medieval Art of Warfare 5), Łódź 2001, 125-134.

Sestili 2011a: A. Sestili, Eliano, Manuale di tattica, Rom 2011 (ohne die Kapitelübersicht und ohne den Einschub).

Sestili 2011b: A. Sestili, Lucio Flavio Arriano, L’arte tattica, Rom 2011 (italienische Übersetzung).

Stadter 1978: P. A. Stadter, The Ars Tactica of Arrian: Tradition and Originality, CPh 73, 1978, 117-128.

Strobel 2010: K. Strobel, Kaiser Traian. Eine Epoche der Weltgeschichte, Regensburg 2010.

Theiler 1982: W. Theiler, Poseidonios, Die Fragmente, 2 Bde., Berlin/New York 1982.

Theodorus Gaza 1487: Theodorus Gaza, [Aeliani] De Instruendis Aciebus, hg. v. Johannes Sulpitius, Rom 1487 (Nachdrucke 1494, 1495 und 1496).

Turner 2007: A. Turner, Frontinus and Domitian. Lausprincipis in the Strategemata, HSPh 103, 2007, 423-449.

Ulfig 2000: A. Ulfig (Hrsg.), Niccolo Machiavelli, Die Kunst des Krieges, in: Niccolo Machiavelli: Gesammelte Werke in einem Band, nach den Übersetzungen von Johann Ziegler und Franz Nicolaus Baur, Frankfurt a. M. 2000, 709-856.

von Wallhausen 1617: J. J. von Wallhausen, Aelianus Tactic, Frankfurt am Main 1617.

Wassmannsdorff 1867: Fr. W. K. Wassmannsdorf, Die griechisch-makedonische Elementartaktik und das Pilumwerfen auf den deutschen Schulturnplätzen, Frankfurt a. M. 1867 (mit einem Vorwort von Hermann Köchly; auch als Beigabe zu ders., Die Ordnungsübungen des deutschen Schulturnens, Frankfurt a. M. 1868).

Wheeler 1978: E. L. Wheeler, The Occasion of Arrian’s Tactica, GRBS 19, 1978, 351-365.

Wheeler 2016: E. L. Wheeler, Aelianus Tacticus. A Phalanx of Problems, JRA 29, 2016, 575-583.

Wrightson 2015: G. Wrightson, To Use or not to Use. The Practical and Historical Reliability of Asclepiodotus's ‘Philosophical’ Tactical Manual, in: G. Lee, H. Whittaker, G. Wrightson (Hrsg.), Ancient Warfare. Introducing Current Research, Bd. I, Newcastle upon Tyne 2015, 65-93.

Wüstenfeld 1880: F. Wüstenfeld, Das Heerwesen der Muhammedaner und die arabische Übersetzung der Taktik des Aelianus, Göttingen 1880.

Downloads

Published

2018-06-30

How to Cite

BRODERSEN, K. (2018). Von Alexander lernen heißt siegen lernen: Ailianos’ taktische Ratschläge für Kaiser Trajan. Studia Universitatis Babeș-Bolyai Historia, 63(1), 15–33. https://doi.org/10.24193/subbhist.2018.1.02

Issue

Section

Articles